Nedir Zaman?
Batı Gar Durağı'nda bindiğiniz tramvay, varış noktanız olan, Antalya’nın en yoğun lokasyonlarından, Murat Paşa durağına doğru seyir halinde ve takvim de 27 Haziran 2025’e işaret etmekte. Tramvaydaki istisnasız herkes gibi siz de cep telefonunuza odaklanmışsınız ve e-mail kutunuzu kontrol ediyorsunuz. Birden saatin 14.53 olduğunu fark ediyor ve ‘Hafta içi her gün yaptığım üzere, '14.55 – 15.00 arasında yayımlanan 'Filanca programı' dinlemek üzere 'Falanca Radyo'yu izlemeye alma zamanı!' diyorsunuz. 15.08’de MarkAntalya’nın önünde iniyor ve Işıklar Caddesi’ne doğru yürüyorsunuz. 14.52’de gelecek zamana ait olan Falanca Radyo'yu dinleme fikri, 14.53’de şimdiki zamana ait bir edim, 'Nedir Zaman?' başlıklı Filanca Program'ı takip eden 15.00 haberlerini izlemenizden sonra, X’teki trend topicleri kontrol etmeye başladığınız 15.03’te ise, geçmiş zamana dair bir tecrübe, bir anı halini almıştır. Tecrübelerimizin oluşturduğu sezgimiz ve sağduyumuz ve kuvvetle muhtemeldir ki, evvelki kuşakların yaşamlarından beslenen genetik edinimlerimiz sayesinde, geçmişten şimdiye gelen ve oradan da geleceğe doğru ilerleyen bir zaman akışı olduğuna kati surette inanırız.
Işıklar Caddesi’ne ve bugüne dönüyoruz şimdi, sokak röportajı yapan bir tv ekibi mikrofununu uzatıyor size ve soruyor muhabir: ‘ZAMAN NEDİR?’ Rahatlıkla cevaplayacağınızı düşündüğünüz bu çok basit gibi duran soru karşısında duraklıyor, afallıyor, ne diyeceğinizi bilemiyorsunuz. Merak etmeyin, eksiklik sizde değil; insanların %99’u sizin gibi zorlanmakta bu soru karşısında. Aynı soruya muhatap olduğunda Aziz Augustinus: ‘bana sormadığınızda bildiğim, sorulduğundaysa, cevaplayamadığım şeydir zaman!’ demişti. ‘Panta Rhei / Her şey akar’ diyen ve ‘aynı nehirde iki kere yıkanamazsın, ne sen aynı sensindir, ne de nehir aynı nehir!’ diye ekleyen Herakleitos, maziden istikbale ilerleyen zaman okunun en popüler ve kuvvetli savunucularındandı. Bu fikrin en sert muhalifiyse, kuşkusuz, ‘varlık ve gerçeklik değişmez, değişim ve hareket yanıltıcıdır, zamanın geçişine ilişkin algımız kendi bakış açımızın dünyaya yansıtılmasından ibarettir’ deyişiyle düşünce tarihe mal olan Parmenides’ti. Nesnel olarak ölçülen antiteyi zaman, öznel olarak deneyimlenen olguyu ise süre olarak tanımlayan Bergson, ‘zamanın geçişi, olayların gelecek olmaktan şimdi olmaya, şimdiden de geçmiş olmaya doğru ilerlediği kesintisiz bir değişim sürecidir’ dediğinde, zamanın okunu ve vaktin nehrini tersine çeviriyordu. Platon, Aristoteles ve takip eden o büyük metafizik geleneğin ontolojik yerine ontik olana odaklanarak, varlığı değil, var olanı öncelemesine itiraz eden ve Kierkegaard’la Nietzsche gibi varoluşçu filozofların görüşlerini hocası Husserl’in fenomenolojik müktesebatıyla mezceden Heidegger; DASEİN dediği insan varoluşunun, sonluluğunu kapsayan bir zaman şuurunu içselleştirdiğini, bunun da, varlığı hakkında temel koyucu bir kaygı / angst doğurduğunu formüle etmişti. Zaman, Heidegger’e göre, DASEİN İÇİN VARLIĞIN UFKUYDU. Zamanın geçmişten geleceğe aktığını reddeden; onun bütün hallerinin ‘önce – sonra – eş zamanlı’ parantezinde değerlendirilebileceğini savunan kipsiz / statik zaman teorisinin müellifi McTaggart’ın bu argümantasyonu, Russell ve Einstein gibi düşünürlerce benimsenmiştir. Evren’in tamamına teşmil edilebilecek mutlak zaman – mutlak uzay kavramsallaştırmasını esas alan Newtonian paradigmayı, göreli karakteriyle zamanı, göreli uzayın bir boyutu olarak değerlendiren 4 boyutlu uzay-zaman sürekliliği önermesinin asal unsuru olduğu Genel Görelilik kuramıyla aşan Einstein, aynı zamanda, mezkûr kuramın denklem setinin özel bir çözümü üzerinden bize ‘zamanda yolculuk yapılabilir!’ demektedir. 13.5 milyar ışık yılı uzaklığındaki kozmik oluşumları gözleyen James Webb Uzay teleskobu, zaman = uzay denklemi gereği, aynı zamanda, Evren’in 13.5 milyar yıl önceki halini göstermekte bize.
Zaman sonsuz olsaydı, Evrenimizin ortaya çıktığı verili sürecin belirmesi için sonsuz zaman geçmesi gerekirdi. Sonsuzluk, nicelleştirilmiş parçalardan oluşmayan metafizik bir bütün olduğundan, bu akıl yürütme mantıksızdır. Demek ki zaman sonludur! Sorun ‘nedir zaman?’ sorusunu kendinize, bu, verimli bir zihni idmanı mümkün kılacaktır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder