1 - Türkiye'de tanıyanı az
Jules Ralph Feiffer (1929, New York City; yazının ilerleyen satırlarında JRF olarak anılacaktır), ülkemizdeki tanınırlığı sanat alemi ve kültür sektörümüzün profesyonelleri, meraklıları ve izleyenleri ile sınırlı olan yetenekli, çok yönlü ve mütebahhir bir sanatçıdır (1). Galerileri, arşivleri, özel ve kamusal müzeleri ve koleksiyonları süsleyen binlerce sanat eserinin oluşturduğu görkemli retrospektifi ve bunların parçası olduğu 40'a yakın kitabının (bunlardan henüz bir tanesi bile dilimize kazandırılmamış, ülkemizde basılmamıştır) yer aldığı milyonlarca kitaplıktaki entelektüel ve estetik varlığıyla JRF; insanlığın belleğinde kolay kolay unutulamayacak ve silinemeyecek izler bırakmasını bilmiştir. Sanatçı, 86.ıncı yaşının arefesinde olmasına karşın, halâ üretmeye devam ederek, aktif sanat hayatını sürdüren en kıdemli yazar ve çizerlerin hizasına yazdırmaya muvaffak olmuştur adını. Bu vasfıyla o, ABD'nin (hatta belki de dünyanın) en uzun süreli politik karikatür çizen sanatçısı olarak da temayüz etmektedir.
Jules Ralph Feiffer (1929, New York City; yazının ilerleyen satırlarında JRF olarak anılacaktır), ülkemizdeki tanınırlığı sanat alemi ve kültür sektörümüzün profesyonelleri, meraklıları ve izleyenleri ile sınırlı olan yetenekli, çok yönlü ve mütebahhir bir sanatçıdır (1). Galerileri, arşivleri, özel ve kamusal müzeleri ve koleksiyonları süsleyen binlerce sanat eserinin oluşturduğu görkemli retrospektifi ve bunların parçası olduğu 40'a yakın kitabının (bunlardan henüz bir tanesi bile dilimize kazandırılmamış, ülkemizde basılmamıştır) yer aldığı milyonlarca kitaplıktaki entelektüel ve estetik varlığıyla JRF; insanlığın belleğinde kolay kolay unutulamayacak ve silinemeyecek izler bırakmasını bilmiştir. Sanatçı, 86.ıncı yaşının arefesinde olmasına karşın, halâ üretmeye devam ederek, aktif sanat hayatını sürdüren en kıdemli yazar ve çizerlerin hizasına yazdırmaya muvaffak olmuştur adını. Bu vasfıyla o, ABD'nin (hatta belki de dünyanın) en uzun süreli politik karikatür çizen sanatçısı olarak da temayüz etmektedir.
 |
| Jules Feiffer, McGraw-Hill Yayınevi'nin 1958'de bastığı ilk kitabı 'Sick Sick Sick' üzerinde çalışırken. |
2 - On parmağında on marifet bir sanatçı
JRF, karikatüristliğinin yanı sıra, piyesler, (bazıları artık çocuk klasiği haline gelmiş olan) romanlar, senaryolar yazmış, çizgi roman ve grafik romanlar (2) yazmış ve çizmiş, animasyon filmi yapmış, kitap resimlemiş (özellikle de kitap kapağı illüstratörlüğü yapmış), afiş çizmiş, çizgi roman ve grafik romanlar hakkında araştırma kitapları yazmış, eğitimcilik ve üniversite öğretim üyeliği yapmış ve halen de bunları yapmaya devam eden birisidir.
Özetle JRF, yukarda bazılarını zikrettiğim çok sayıda alana ait olan çizgi üstü çalışmalarıyla, adeta ‘on parmağında on marifeti var!’ sözünün canlı timsali olarak düşüvermiştir biz sıradan ölümlülerin arasına.
JRF, karikatüristliğinin yanı sıra, piyesler, (bazıları artık çocuk klasiği haline gelmiş olan) romanlar, senaryolar yazmış, çizgi roman ve grafik romanlar (2) yazmış ve çizmiş, animasyon filmi yapmış, kitap resimlemiş (özellikle de kitap kapağı illüstratörlüğü yapmış), afiş çizmiş, çizgi roman ve grafik romanlar hakkında araştırma kitapları yazmış, eğitimcilik ve üniversite öğretim üyeliği yapmış ve halen de bunları yapmaya devam eden birisidir.
Özetle JRF, yukarda bazılarını zikrettiğim çok sayıda alana ait olan çizgi üstü çalışmalarıyla, adeta ‘on parmağında on marifeti var!’ sözünün canlı timsali olarak düşüvermiştir biz sıradan ölümlülerin arasına.
3 - Karikatür, çizgi roman ve grafik romanSanatçının faaliyet alanlarına değinirken paylaştığım çizgi roman çizdiğine dair olan tespitime ‘JFR çizgi romancı değil karikatüristtir!’ şeklinde itiraz eden çıkarsa, doğrusu, ben de bu itiraza çok şiddetli itiraz ederim. Zîrâ, sanatçıyı, dünyada (özelikle de onun Anglo-Sakson alemi ve Avrupa kıtası parçalarında) star yapan bant karikatürleri, bana göre çizgi roman sanatı çerçevesinde değerlendirilmelidir. Çizgi romanla bant karikatür arasına aşılamaz bir Çin Seddi koymak, bunları, sanki farklı sanat dallarıymışçasına değerlendirmek, benim katılmadığım bir klasifikasyon metodudur.
Ezcümle, benim için bant karikatürü ile çizgi roman arasında mahiyet değil, ancak ve sadece (o da çok önemli olmamak kaydıyla) derece farkı vardır. 'Onların aynı başlık altında değerlendirilmesine mani bir durum yoktur!' demem bundandır işte. Bu arada, sanatçının, daha 16 yaşındayken, ABD ve dünya çizgi romanının ve grafik romanının devlerinden olan Will Eisner’ın yanında asistan olarak çalışmaya başladığını ve bu süreçte de, hem metin yazarlığı ve hem de grafik sanatlar hakkında ondan çok şey öğrendiğini de eklemeliyim.
4 - Liberal ve solcu bir aydın
ABD’deki liberal, sol, sosyalist, liberter çevrelerinin sözcüsü durumundaki The Village Voice’ta 50 yıla yakın bir zamandır çizdiği karikatürleri (sanatçının kazandığı prestijli Pulitzer ödülü, buradaki bant-karikatürleri yüzünden 1986’da verilmişti), JRF’ın isminin tabloid boyuttaki bu alternatif medya organıyla adeta özdeşleşmesine neden olmuştur (3). The Village Voice’taki çalışmaları, 19 ciltlik bir seri halinde kitaplaştırılan JRF’ın, The New York Times’ta çıkan çalışmalarının ise kitaplaştırıldığına dair bir bilgiye erişemedim. Bu bahsi, sanatçının, bahse konu gazetenin ilk editoryal karikatüristi olduğunu ekleyerek tamamlıyorum.
5 - 'Carnal Knowledge' ABD sağını rahatsız etti
Karikatür ve illüstrasyonları, ABD’nin en önemli onlarca gazetesi ve dergisinde aynı anda yayınlanan JRF, yazarlık alanında da kayda değer işler çıkarmayı bilmiştir. Yazdığı bazı çocuk kitapları alanının klasikleri arasına giren sanatçının senaryosunu yazdığı ‘Carnal Knowledge’ filmi (1971), cinsel hayata dair bakış açısı yüzünden ABD’deki
muhafazakâr kesimlerce sert bir şekilde eleştirilmiştir (4).
Liberal cinsel yaşamın; ailenin, giderek de toplumun yozlaşmasına, çürümesine ve çözülerek dağılmasına neden olacağı argümanlarıyla filme tavır alan muhafazakâr çevreler, bazı ABD eyaletlerinde filmi sansürletmeyi başarmıştır.
Buna rağmen, (ve belki de, bu yüzden), bahse konu film, JRF’nin katkı verdiği diğer film ve piyeslerin aksine, beklenmedik bir gişe başarısına da imza atmasını bilmiştir. Onlarca yıldır ortaya koyduğu müktesebatına aleni ya da örtük olarak yedirdiği ve Obama'nın seçim kampanyasına verdiği destek sırasında da zirve yapan liberal, solcu, özgürlükçü fikirleri yüzünden JRF; Amerikan Toplumsal Formasyonunun sağcı, muhafazakâr, özgürlük - güvenlik ikileminde insiyaki olarak güvenlikçi bakış açısına meyleden, avlanmayı destekleyen, mobilize olabilme alışkanlığını ve imkânını hayatının merkezine oturtan (arabasına ve benzine tapan!), ekolojik kaygıları fantezi gören, bireysel silahlanmadan yana; kürtaja, göçmen ve eşcinsel haklarına karşı olan kesimlerinin nezdinde ve gözünde 'persona non grata' ilân edilmiş; görüşleri mezkûr toplumsal kesimler tarafından çoğunlukla 'ad hominem'e tabî tutularak, sanatçının Yahudi kökeni üzerinden okunmuş ve eleştirilmiştir (5).
6 - Bol ödüllü ve mütevazi
1979’da basılan ‘Tantrum’ isimli eseriyle, dünyanın ilk modern grafik romanlarından birisini yazmış ve resimlemiş bir sanatçı olarak ismini tarihe kaydeden JRF; senaryosunu yazdığı Munro isimli kısa animasyon filmi ile, 1961’de Oscar Kısa Animasyon Film Ödülü’ne lâyık görülmüştür. Oscar ve Pulitzer dışında başta George Polk, American Academy of Arts and Letters, The Will Eisner Award Hall of Fame, Milton Caniff Lifetime Achievement, Writers Guild of America olmak üzere, çok sayıda prestijli ödül de kazanan sanatçı, mütevazı tavırlarıyla dikkat çeken bir kişiliğe sahiptir.
7 - Türkiye'deki karikatüristleri de etkiledi
JRF, ABD'de, Avrupa'da ve ülkemizdeki meslektaşları üzerinde hem tematik ve hem de estetik ve grafik bakımlardan etkili olmuştur. Bu etki, gerek 'doğrudan-politik' ve gerekse de, 'dolaylı (mikro) politik' denen; gündelik hayatın ve insan ilişkilerinin en küçük dokularına değin sinsice, ısrarla ve etkili biçimde nüfûz etmeyi ontolojik bir istidat haline getiren iktidar ilişkilerini hicveden karikatürler çizen karikatüristler üzerinde gözlenmektedir. JRF'nin Türkiye'de doğrudan ya da dolaylı olarak etkilediği karikatüristler arasında Lâtif Demirci, Behiç Ak, Piyale Madra, Ramize Erer, Emre Ulaş, İrvin Mandel ve Salih Memecan'ın isimleri ilk akla gelenlerdendir.
1979’da basılan ‘Tantrum’ isimli eseriyle, dünyanın ilk modern grafik romanlarından birisini yazmış ve resimlemiş bir sanatçı olarak ismini tarihe kaydeden JRF; senaryosunu yazdığı Munro isimli kısa animasyon filmi ile, 1961’de Oscar Kısa Animasyon Film Ödülü’ne lâyık görülmüştür. Oscar ve Pulitzer dışında başta George Polk, American Academy of Arts and Letters, The Will Eisner Award Hall of Fame, Milton Caniff Lifetime Achievement, Writers Guild of America olmak üzere, çok sayıda prestijli ödül de kazanan sanatçı, mütevazı tavırlarıyla dikkat çeken bir kişiliğe sahiptir.
7 - Türkiye'deki karikatüristleri de etkiledi
JRF, ABD'de, Avrupa'da ve ülkemizdeki meslektaşları üzerinde hem tematik ve hem de estetik ve grafik bakımlardan etkili olmuştur. Bu etki, gerek 'doğrudan-politik' ve gerekse de, 'dolaylı (mikro) politik' denen; gündelik hayatın ve insan ilişkilerinin en küçük dokularına değin sinsice, ısrarla ve etkili biçimde nüfûz etmeyi ontolojik bir istidat haline getiren iktidar ilişkilerini hicveden karikatürler çizen karikatüristler üzerinde gözlenmektedir. JRF'nin Türkiye'de doğrudan ya da dolaylı olarak etkilediği karikatüristler arasında Lâtif Demirci, Behiç Ak, Piyale Madra, Ramize Erer, Emre Ulaş, İrvin Mandel ve Salih Memecan'ın isimleri ilk akla gelenlerdendir.
Hayatına, yaşadığı döneme ve eserlerine dair daha ayrıntılı bilgi için:
http://en.wikipedia.org/wiki/Jules_Feiffer
http://biography.yourdictionary.com/jules-ralph-feiffer
http://forward.com/articles/126786/jule
Bu mütebahhir ve on parmağında on (belki de on bir) marifet sanatçının görsel, plastik ve estetik aleminden mnik bir güldeste için bknz.
https://www.google.com.tr/search?q=jules+feiffer&biw=1280&bih=709&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=SgGQVIWIGfHY7Aa5gYGAAg&ved=0CAYQ_AUoAQ
(1): Mütebahhir, Arapça kaynaklı 'bahir (bahr, derya, deniz)'den türetilmiş sıfat; herhangi bir ilme çok dalmış ve bu sahadaki müktesebatı deniz gibi derin olan kişi, büyük âlim olan zat, allâme. Bu kavramı kullanmamın, Osmanlı Türkçesi ve eski yazı tartışmalarının aktüel uğraktaki yükselen popülarite profiliyle bir alâkası yoktur. Bu vokabüler tercihim, mezkûr kavramın, mezkûr kavramının bizatihi kendisi gibi, hem konuşmalarımın ve hem de yazılarımın vazgeçilmez komponentlerinden olmasındandır.
(2): Resimli roman da denen grafik roman (graphic novel), daha çok yetişkinler için üretilen; senaryosunun / hikâyesinin derinliği, orijinalliği, yaratıcılığı ve inandırıcılığının yanı sıra, desenlerinin yüksek kalitesi ve üst düzeydeki baskı standartlarıyla da çizgi romandan ayrılan oldukça genç bir sanat dalıdır. Ayrıntılı bilgi için bknz.
http://en.wikipedia.org/wiki/Graphic_novel
(3): Bu siyasal nitelemeler, onların, dünyanın başka coğrafyalarında ve toplumsal
formasyonlarında kazandıkları entelektüel içerikler ve bunlar üzerinden yürütülen pratikler referans alınmaksızın; esas olarak Amerikan tarzı yaşamın ve buna dair olan ‘derin hakikatleri’nin ima, iddia ve nispet ettiği antiteler ve tezahürler gözetilerek kullanılmıştır.
(4): Jack Nicholson, Arthur Garfunkel, Ann-Margret ve Candice Bergen’li kadrosuyla dikkatleri çeken film ülkemizde ‘İlk defa’ ismiyle ve büyük ölçüde sansürlenerek gösterime girmişti.
(5): 'Argumentum ad hominem' ya da kısaca 'ad hominem' Latince bir tamlama olup; 'bir fikri, onun içeriği üzerinden değil, onu dile getirenin (mezkûr fikirle aslında hiç bir ilişkisi olmayan) belirli bir kişilik özelliği, ya da dini, etnik, politik, cinsel, kültürel vb aidiyetleri üzerinden okuma ve anlamlandırma çabası' demektir. bknz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Ad_hominem
http://en.wikipedia.org/wiki/Jules_Feiffer
http://biography.yourdictionary.com/jules-ralph-feiffer
http://forward.com/articles/126786/jule
Bu mütebahhir ve on parmağında on (belki de on bir) marifet sanatçının görsel, plastik ve estetik aleminden mnik bir güldeste için bknz.
https://www.google.com.tr/search?q=jules+feiffer&biw=1280&bih=709&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=SgGQVIWIGfHY7Aa5gYGAAg&ved=0CAYQ_AUoAQ
(1): Mütebahhir, Arapça kaynaklı 'bahir (bahr, derya, deniz)'den türetilmiş sıfat; herhangi bir ilme çok dalmış ve bu sahadaki müktesebatı deniz gibi derin olan kişi, büyük âlim olan zat, allâme. Bu kavramı kullanmamın, Osmanlı Türkçesi ve eski yazı tartışmalarının aktüel uğraktaki yükselen popülarite profiliyle bir alâkası yoktur. Bu vokabüler tercihim, mezkûr kavramın, mezkûr kavramının bizatihi kendisi gibi, hem konuşmalarımın ve hem de yazılarımın vazgeçilmez komponentlerinden olmasındandır.
(2): Resimli roman da denen grafik roman (graphic novel), daha çok yetişkinler için üretilen; senaryosunun / hikâyesinin derinliği, orijinalliği, yaratıcılığı ve inandırıcılığının yanı sıra, desenlerinin yüksek kalitesi ve üst düzeydeki baskı standartlarıyla da çizgi romandan ayrılan oldukça genç bir sanat dalıdır. Ayrıntılı bilgi için bknz.
http://en.wikipedia.org/wiki/Graphic_novel
(3): Bu siyasal nitelemeler, onların, dünyanın başka coğrafyalarında ve toplumsal
formasyonlarında kazandıkları entelektüel içerikler ve bunlar üzerinden yürütülen pratikler referans alınmaksızın; esas olarak Amerikan tarzı yaşamın ve buna dair olan ‘derin hakikatleri’nin ima, iddia ve nispet ettiği antiteler ve tezahürler gözetilerek kullanılmıştır.
(4): Jack Nicholson, Arthur Garfunkel, Ann-Margret ve Candice Bergen’li kadrosuyla dikkatleri çeken film ülkemizde ‘İlk defa’ ismiyle ve büyük ölçüde sansürlenerek gösterime girmişti.
(5): 'Argumentum ad hominem' ya da kısaca 'ad hominem' Latince bir tamlama olup; 'bir fikri, onun içeriği üzerinden değil, onu dile getirenin (mezkûr fikirle aslında hiç bir ilişkisi olmayan) belirli bir kişilik özelliği, ya da dini, etnik, politik, cinsel, kültürel vb aidiyetleri üzerinden okuma ve anlamlandırma çabası' demektir. bknz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Ad_hominem
Jules Ralph Feiffer denen modern büyücünün, bu çok yönlü artistin grafik eserlerinin zengin görsel dünyasından minicik bir bukletle tamamlıyorum bu metni:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder