 |
| Watchmen'in süper kahramanları (soldan sağa): Komedyen, İpek Hayalet, Doktor Manhattan, Ozymandias, Gece Kuşu, Rorschach. Diğer birçok alt metnin yanı sıra, bir 'süper kibirli kahramanlar alt metni'ne de sahip olan Watchmen'in, her biri süper kahraman vasıflarına haiz ana karakterleri,mutlu günlerinde aynı karede poz veriyor. Görsel aynı isimlı grafik romanı temel alan filme aittir. |
Korona pandemisinin ilk aylarındaki kapanma sürecimizde, Nisan - Mayıs 2020'de yazmıştım aşağıdaki blogu. İçerdiği şiire olan tutkulu bağlılığım yüzünden, tadil ettim onu ve yeniden paylaştım:
1 - Bu Dünya kimseye kalmaz!
Elde ettiği maddi zenginlikle, mevkiyle, makamla, güçle, kudretle zehirlenerek Dünya'ya, havaya, suya, toprağa, yeşile, börtüye, böceğe ve diğer bütün canlı türlerine ve tabi ki insan kardeşlerine gerekli ihtimamı, saygıyı, özeni göstermeyen; gurura kapılan, kibre teslim olan; bundan hareketle de haksızlık, adaletsizlik, zalimlik, vicdansızlık yapanlar için söylenen (toplumsal kodlarımıza ve kültürel genetiğimize nakşolmuş) çok anlamlı deyişlerimiz vardır.
'Ne sana, ne de bana kalmaz; Sultan Süleyman'a kalmadı bu dünya!' deriz (i);
'Gururlanma padişahım, senden büyük Allah var!' deriz;
'Şu üç günlük dünyada, firavunlaşıp da ahiretini berbat etme!' deriz.
Başta Roma, Bizans ve Osmanlı İmparatorlukları olmak üzere, birçok kadim medeniyet havzasında, bu hikmetli sözleri hükümdara muayyen aralıklarla hatırlatan seçilmiş görevlilerin olması; bahse konu uygarlıkların olgunluklarına işaret ediyor olsa gerektir.
Bu muhtevadaki aforizmatik maksimleri, etrafta bunları sık sık zikreden birileri yoksa şayet,
hepimizin, özellikle de muktedirlerin
Elde ettiği maddi zenginlikle, mevkiyle, makamla, güçle, kudretle zehirlenerek Dünya'ya, havaya, suya, toprağa, yeşile, börtüye, böceğe ve diğer bütün canlı türlerine ve tabi ki insan kardeşlerine gerekli ihtimamı, saygıyı, özeni göstermeyen; gurura kapılan, kibre teslim olan; bundan hareketle de haksızlık, adaletsizlik, zalimlik, vicdansızlık yapanlar için söylenen (toplumsal kodlarımıza ve kültürel genetiğimize nakşolmuş) çok anlamlı deyişlerimiz vardır.
 |
| Hz. Süleyman (King Solomon) |
'Gururlanma padişahım, senden büyük Allah var!' deriz;
'Şu üç günlük dünyada, firavunlaşıp da ahiretini berbat etme!' deriz.
Başta Roma, Bizans ve Osmanlı İmparatorlukları olmak üzere, birçok kadim medeniyet havzasında, bu hikmetli sözleri hükümdara muayyen aralıklarla hatırlatan seçilmiş görevlilerin olması; bahse konu uygarlıkların olgunluklarına işaret ediyor olsa gerektir.
Bu muhtevadaki aforizmatik maksimleri, etrafta bunları sık sık zikreden birileri yoksa şayet,
 |
| Kanuni Sultan Süleyman |
zaman zaman tekrarlamasında
fayda olduğuna inananlardanım.
2 - Watchmen'deki iki kibirli karakter
Gerçek hayattan bir miktar uzaklaşalım ve yukarıda ele aldığım (aşırı gururla ve kibirle mücadele merkezindeki) temanın, hayatın gündelik zorluklarına katlanmamızı kolaylaştıran 'kurmacalar (edebiyat) kozmosu'ndaki bazı yansımalarına, şöyle kuş bakışı da olsa, bir göz atalım diyorum.
fayda olduğuna inananlardanım.
2 - Watchmen'deki iki kibirli karakter
Gerçek hayattan bir miktar uzaklaşalım ve yukarıda ele aldığım (aşırı gururla ve kibirle mücadele merkezindeki) temanın, hayatın gündelik zorluklarına katlanmamızı kolaylaştıran 'kurmacalar (edebiyat) kozmosu'ndaki bazı yansımalarına, şöyle kuş bakışı da olsa, bir göz atalım diyorum.
Metnin üstünde paylaştığım, Alan Moore'un çizgi roman kozmos'unun mimarisini, genetik kodlarını ve parametrelerini temelden değiştiren eseri Watchmen'deki ana karakterleri içeren, görselin merkezindeki mavi auralı kişi Dr. Manhattan, onun hemen sağındaki ise Ozymandias'tır.
Watchmen ve diğer başka çok önemli grafik romanın senaryolarını yazan son 40 yılın en önemli yazarlarından Alan Moore.
Okunulmakta olan metnin kor temasının zaviyesinden (kibirle mücadele perspektifinden) bakıldığında rahatlıkla görülecektir ki, bunların her ikisi de iflah olmaz bir şekilde gururun zirvesine, kibrin şahikasına yerleşmiş (kurmaca) karakterlerdendir. Watchmen'i okuyunca, ya da filmini izleyince, insanın aklına ister istemez yukarıda paylaştığım o hikmetli ve ibret dolu sözler geliyor. Ve 'bu çeşit bir bilgelikten zerrece nasibini al(a)mamış kişiler, tarihte örneklerine çokça rastladığımız üzere, insanlığın başına yine / yeniden belâ olmazlar inşallah!' diye düşünmeden yapamıyorsunuz (ii).
Watchmen'den yola çıktığınızda, kurmaca evreninin en spektaküler, en ikonografik ve de en popüler kahramanlarından birisi olan Frankenstein'la yollarınızın 'bir şekilde' kesişiyor oluşu, belki de, 'dünyadaki herkesin birbirini en fazla altı adım ötede olduğu' şeklideki o malûm network teorisiyle açıklanabilir, kim bilir?
3 - Percy Bysshe Shelley, Ozymandias ve Frankenstein:
Watchmen'den yola çıktığınızda, kurmaca evreninin en spektaküler, en ikonografik ve de en popüler kahramanlarından birisi olan Frankenstein'la yollarınızın 'bir şekilde' kesişiyor oluşu, belki de, 'dünyadaki herkesin birbirini en fazla altı adım ötede olduğu' şeklideki o malûm network teorisiyle açıklanabilir, kim bilir?
3 - Percy Bysshe Shelley, Ozymandias ve Frankenstein:
 |
| Mary Shelley'nin eseri Frankenstein bilim kurug-korku türünün öncüsüdür. |
Unutmadan ekleyeyim: Ozymandias, MÖ 1303 – MÖ 1212 döneminde 90 yıl yaşamış, hükümdarlık dönemi MÖ 1279 - 1213 yıllarına denk düşen Mısır'ın 19. Hanedanının 3. firavunu olan 2. Ramses'e antik dönemde Grekler tarafından verilen isimdi. Sınırlı tarihi kayıtlar, Eski Ahit'in 'Çıkış' bölümünde anlatılan olaylar ve bu temelde şekillenen kapsamlı bir İsrailiyat mitosuna göre Hz. Musa ile birlikte geçirdikleri çocukluk ve gençlik döneminin ardından mezkûr peygambere düşman olan 2. Ramses, Hz. Musa tarafından, o çok bilindik Kızıldeniz vak'asında, ordusu ile birlikte sulara gömülerek boğulmuştur.
Firavunluk kültünde alışık olunduğu üzere kendisini Antik dönem Mısır tanrılar panteonunun en tepesindeki Güneş Kral Ra ile özdeşleştiren 2. Ramses, bu pozisyonlanışının doğal bir sonucu olarak, aşırı derecede müstekbir bir muktedirdi. Mezkûr şiir, bu tecessüm etmiş kibrin son tahlildeki acziyetini ve trajikomikliğini mükemmelen tasvir ve tavsif etmiş doğrusu.
İşte o şiirin orijinali:
'Ozymandias
I met a traveller from an antique land
I met a traveller from an antique land
Who said: “Two vast and trunkless legs of stone
Stand in the desert. Near them on the sand,
Half sunk, a shattered visage lies, whose frown
And wrinkled lip and sneer of cold command
Tell that its sculptor well those passions read
Which yet survive, stamped on these lifeless things,
The hand that mocked them and the heart that fed.
And on the pedestal these words appear:
“My name is Ozymandias, King of Kings:
Look on my works, ye mighty, and despair!”
Nothing beside remains. Round the decay
Of that colossal wreck, boundless and bare,
The lone and level sands stretch far away'.
Şimdi de şiirin Türkçelerine bir göz atalım. Önce Şavkar Altınel çevirisi:
Şimdi de şiirin Türkçelerine bir göz atalım. Önce Şavkar Altınel çevirisi:
'Ozymandias
Eski bir diyardan bir gezgin dedi ki bana:
Eski bir diyardan bir gezgin dedi ki bana:
Çölde duruyor bir çift büyük, gövdesiz bacak
Ve onların yanında, yarı gömülmüş kuma,
Taştan, haşin bir insan yüzü, ortadan çatlak,
Burkulmuş dudakları ve çatık kaşlarıyla
Gösteren o alaycı yontucunun çok iyi
Kavradığını bütün o hırçın duyguları,
Bir zamanlar bir canlı yüreğin beslediği
Ve şu sözler yazıyor üzerinde tabanın:
'Ozymandias’ım ben, bilin ki, krallar kralı;
Kendini büyük sanan bir kez de bana baksın!'
Kalmamış başka bir şey, tek parçacık bile.
Çevresinde o koca, harap olmuş anıtın
 |
| Percy Bysshe Shelley |
Bu da Erdal Ceyhan çevirisi:
'Ozimandias
Eskil bir ülkeden bir yolcuya rastladım
Dedi ki; koca bir anıtın iki ayağı duruyor
Çölün tam ortasında, kumların tam üzerinde
Yarı batmış,kaşları çatık yüzüyle bir baş
Büzülmüş dudaklarıyla sanki sesleniyor
Yontucunun nice tutkularını yakalayıp
Şimdi bile yaşayan bu cansız şeylere aktardığı
Elleriyle taklit ettiği ve kalbiyle beslediği
Anıtın kaidesinde şunlar okunuyor:
'Ben Krallar Kralı Ozmandias’ım.
Ey güçlü olan, şu yaptığım işlere bak ve titre'
O tarihi anıtın, uçsuz bucaksız çevresinde
Arasan sadece koca bir gövde ve kalıntılar
Başkaca uzanıp giden yalnızlık ve kumlar.
Bu da Wikipedia'da yer alan imzasız bir diğer Türkçe çeviri:
Antik diyarlardan bir gezgine rastladım.
İki büyük ve çıplak taş bacak, dedi;
Duruyor çölün ortasında dikili.
Hemen yanında, kumların üzerinde,
Yarısı yere gömülmüş bir çehre;
O çatık kaşları ve soğuk dudakları
Belli ki, onu çok iyi resmetmiş heykeltıraşı.
Öykünen bir el ve besleyen bir yürek ile,
Öyle bir damgalamış ki tutkuları o cansız şeylere,
Dayanabilmeyi başarmış ta bu güne.
Kaidesinde ise şu sözler yazılı:
"Benim adım Ozymandias, kralların kralı;
Eserlerime bak ki, bilesin haddini."
Fakat hiçbir şey kalmamış geri.
Ve o yok olmakta olan harabenin dört bir yanında,
Yalnız ve dümdüz kumlar uzanıyor uzaklara.
Bu arada, unutmadan ekleyeyim; Percy Bysshe Shelley, bilim kurgu-korku türünün öncülerinden ve başyapıtlarından olan Frankenstein romanını yazan Mary Shelley'in eşidir. Oymandias'tan Frankenstein'a uzanan ('altı adım'dan az mı yoksa çok mu olduğunun tespitinin uzmanına bırakılmasını önerdiğim) ilişki linki işte budur sevgili kârîm (iii).
4 - Tarihten popüler kültüre: Ozymandias
Kadim Mısır'ın en önemli hükümdarlarından olan Firavun II. Ramses kendisini Mısır tanrılar panteonunun zirvesindeki 'Güneş Tanrı Ra' ile özdeşleştirmişti. Grekliler ihtirasına ve kibrine sınır tanımayan II. Ramses'e 'Ozymandias' derdi. Watchmen çizgi romanı ve filmi; Percy Bysshe Shelley'nin bahse konu şiiri; Lost dizisinde Mısır Medeniyetine, özellikle de Mısır tanrısı Taweret'e yapılan göndermeler; Beaking Bad dizisinin final bölümünde Ozymandias şiirinin okunması ve aşağıda paylaştığım çizgi roman 'tecessüm etmiş (maddileşmiş, cismanileşmiş, ete-kemiğe bürünmüş) kibir' diye tavsif ve tasvir edilebilecek olan bu tarihi şahsiyetin, Batı Medeniyeti'nin kılcallarına kadar nüfuz eden tesirinin çeşitli tarihsel ve popüler tezahürlerinden sadece bazılarıdır (iv), (v), (vi), (vii).
 |
| Grafik roman tarihini değiştiren, bu popüler mecraya, çıtası çok yukarı çekilmiş bir kalite düzeyinde katkı veren o kurmaca eser: Watchmen |
Kendisini, yaptıklarını, yapmayı düşündüklerini, maddi kazanımlarını, elde ettiği sosyal mevkii ve yönetsel pozisyonu mutlaklaştırarak insanlara, diğer canlılara, dünyaya 'cansız' olduğunu sandığı antitelere ve nihayet, tabii ki, Kozmos'a karşı sorumsuz, insafsız, izânsız, vicdansız ve zalimce davrananların nasıl da beyhude ve acınası bir durum içerisinde olduklarını veciz ve özlü bir şekilde ifade eden bu şiiri okuyup da ürpermemek mümkün mü?
5 - Korona günlerinde kibir
İnsanlığın, kapitalist sistemin zihinleri 'azami kazanç' odaklı formatlası ve aktüel olarak erişilen teknolojik gelişmişlik yüzünden, aşırı bir kibir içerisinde yaşadığı; Dünya'ya ve onun milyonlarca diğer canlı türüne son derece de saygısız davrandığı inkâr edilemez bir gerçektir. Halen pençesinde debelendiğimiz Korona virüsünün bu saygısızlığımızın, bu doymak bilmez hırslarımızın sonucunda ortaya çıktığı bir vakıadır. Bu salgını elbet alt edeceğiz. Öte yandan, yaşama tarzımızı köklü bir şekilde değiştirmez, gezegenimize, diğer canlılara ve birbirimize gereken saygıyı ve ihtimamı göstermezsek, bir başka virüs salgını türümüzü yeryüzünden silebilir. Böylesi bir pandemik felâket bizi toptan yok etmese bile, küçük bir kısmımız hayatta kalmayı başarsa bile, uygarlığımız, The Walking Dead'de olduğu gibi, çökebilir pekalâ.
Çaresi yok, terk edeceğiz bu kibri.
Unutma Ozymandias'ın trajik finalini; unutma, en sefil kipimiz olduğunu kibrin, unutma ve gel kendine eyyy insan, çünkü....
...ya mütevazı olacağız, ya da YOK!
...ya mütevazı olacağız, ya da YOK!
dipnotlar ve kısa kaynakça:
(i) : Bazı araştırmacılar bu deyişin kökenini, Tevrat'taki Hz. Süleyman meseliyle irtibatlandırarak açıklarken; diğer bazıları ise onu, 46 yıl süren saltanatı sırasında Osmanlı İmparatorluğuna 'muhteşem / klasik yüz yılı'nı yaşatan Kanuni Sultan Süleyman Han'a referans vererek temellendirmeyi tercih ederler.
(ii): Watchmen'in ana karakterleri olan Ozymandias ve Dr. Manhattan'ın, mezkûr eseri baz alan filmin finalindeki o antolojilik diyaloğu için bknz.
https://www.youtube.com/watch?v=TmVgEdBVWOQ
Watchmen'le ilgili temel bilgiler içinbknz.: https://en.wikipedia.org/wiki/Watchmen
(iii): Ozymandias şiirini ve onun tarihsel art alanını / arka plânını mercek altına alan farklı bakış açılarına sahip kaynaklar için bknz.
a - http://www.economist.com/news/christmas-specials/21591740-enthusiasms-rivalries-fads-and-fashions-lie-behind-shelleys-best-known
b - http://en.wikipedia.org/wiki/Ozymandias
c - https://eksisozluk.com/ozymandias--301492
d - http://cizgiromanokurlariplatformu.blogspot.com.tr/2012/04/ozymandiasn-siiri-shelleyden.html
e - http://www.antoloji.com/ceviri-siir-percy-bysshe-shelley-ozmandias-siiri/
(iv) : Öyküsünü Ozymandias şiirinin oluşturduğu bir çizgi roman için bknz.
http://zenpencils.com/comic/ozymandias/
(v): Breaking Bad dizisinin final bölümünde, dizinin merkezi karakteri tarafından okunan Ozymandias şiirinin videosu için bknz.
https://www.youtube.com/watch?v=TU-PXfzsj4o
(vi): Lost dizisinde Ozymandias şiirine yapılan gönderme için bknz. http://lostpedia.wikia.com/wiki/Statue_of_Taweret
(vii): Ozymandias'ın tarihsel arka plânı için bknz.
http://en.wikipedia.org/wiki/Ozymandias
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder