Pertavsız büyüteç ise pertavlı küçülteç midir?

Başlıktaki soruya cevap vermeden önce pertavsızın anlamına bakmakta fayda var.

'Çıplak gözle göremediğimiz şeyleri büyüterek rahat görünür bir hale getiren mercek temelli alet'lerin genel ismidir pertavsız. Anlayacağınız Fransızcası loupe, İngilizcesi ise magnifying glass olan büyüteçten bahsediyoruz. 

Bu tanımlamadan sonra, 'Pertavsız büyütüyor. Peki, pertavlı küçültür mü?' sorusunu mercek altına almaya hazırız demektir.

Türkçenin sentaksına / gramerine ve anlam boyutuna / semantiğine bakıldığında, 'büyüteç' anlamındaki 'pertavsız'ın zıttı / karşıtı olan 'pertavlı'nın 'kendisiyle bakılan şeyleri küçülten bir işleve sahip' olması gerekir. Bu durumda da onun 'küçülteç' şeklinde kavramsallaştırılması icap eder.

Peki işin aslı böyle midir?
Pertavlı gerçekten de küçülteç midir?

Bu soruya işin hakikatıyla mutabık bir cevap vermek için kavramın etimolojik kökenine girmemiz gerekiyor.

Pertavsız Farsça iki kavramın, ışık anlamındaki pertev ile yakmak anlamındaki sûhten'in birleşmesinden oluşmuş pertev-sûz kelimesinin Türkçedeki bozulmuş dillendirilişidir, galatıdır. Güneşe tutulduğunda, onun ışıklarını bir noktaya toplayarak altındaki şeyleri tutuşturan, yakan cam anlamındadır pertev-sûz / pertavsız. 

Bu bakımdan da, Türkçede 'miyop merceği, miyopi gözlüğü' anlamına gelen 'küçülteç'in karşılığı olarak pertavlı değil 'nâ-pertav-sûz', 'nâ-pertavsız', ya da 'gayrı-pertav-sûz', 'gayrı-pertavsız' kavramlarının kullanılmasının uygun olduğunu düşünüyorum.

Özetle pertavlı'nın anlamlı bir içeriği ve maddi dünyada da bir karşılığı yoktur.