Dünyanın en pahalı 30 kitabı

 0 - Medhal / prologue

Kitap, dergi, gazete, afiş, efemera, belge gibi kâğıda basılı / yazılı her türden nesneyle ilgilenenlerin blogumda en çok tıkladıkları metinlerden olan (ilkin 2016 yazında bu mecrada meraklısıyla buluşan) aşağıdaki incelememi 2018 yazında güncellemiştim. Onu son günlerde bir kez daha gözden geçirdim; başta kullanım rızası temin edememe gibi telife dair sıkıntılar ve teknik aksaklıklar olmak üzere, çeşitli nedenlerle görünürlüğünü yitiren görselleri yeniledim. Listede yer alan eserler son kırk yılda yapılan ve kayıtlara girmiş olan satış işlemleri temel alınarak hazırlanmıştır. Paylaştığım satış ederlerini iki yıl önceki çalışmamda oldukları haliyle bıraktım. Dolar'ın satın alma gücünde son iki yılda %5 civarında erozyon olduğu düşünüldüğünde, bahse konu satış bedellerinin 1.05 ile çarpılarak güncellenmesi / günümüze getirilmesi gerekmektedir. İşin bu yanını metnin olası okuruna bırakıyorum. Halen çeşitli statülerdeki müzelerle özel ve kurumsal kütüphane, enstitü ve arşivlerde yer alan, bazıları bilinen, bazıları (belki de büyük kısmı?) kamuoyunun bilgisi dışında olan basılı / yazılı kitap, dergi, afiş, efemera, belge vb nesnelerden kimilerinin, aşağıda listelenenlerden çok daha önemli, değerli ve (satışa sunulmaları, özellikle de iyi duyurulmuş bir müzayedeye çıkarılmaları halinde oluşabilecek fiyatları düşünüldüğünde) pahalı olabileceği aşikârdır. Kuytu bir tavan arasında, ya da müreffeh bir ortamda bulunan ve genel kamuoyunun bilgisinden uzakta saklanan bazı hazinelerin sonsuza değin meçhul kalma olasılığının benim gibi sizi de hem heyecanlandırdığını, hem de üzdüğünü düşünüyorum. Bu yüzden de aşağıdaki liste, metnin girişinde de işaret ettiğim üzere, sadece kayıt altına alınan satış rakamlarına referans vermektedir. Bu metnin linkini Twittter hesabıma 'sabit tivit' olarak eklediğimi paylaşıp tamamlıyorum girizgâhı.

1 - Dünyanın en pahalı resimlerinden dünyanın en pahalı kitaplarına

Dünyanın en pahalı resimlerini değerlendirdiğim yazımdan(i) sonra, bu sefer de dünyanın gelmiş geçmiş (bilinen) en pahalı 30 basılı kitabı, el yazması ve belgesini mercek altına alacağım.

Bahse konu 30 eserin görseliyle kısa künye bilgisini paylaşmadan önce, bunlara kuşbakışı bakmakta ve bazı olguların altını çizmekte fayda var. 

2 - Küresel durum

***) 30 eserin en pahalısı Leonardo da Vinci'nin el yazması defterlerinin 40 sayfasından oluşan bir portfolyodur. Microsoft'un kurucusu Bill Gates tarafından, lansmanı yapılacak olan Windows 95'in tanıtım toplantısında kullanılmak üzere, 1994'de 30.8 (bugünün satın alma gücüyle tam tamına 49.8) milyon $'a satın alındı. Bazı sayfalarının imajları Windows 95'in ara yüzleri olarak da kullanılan söz konusu eser, insanlık tarihinin en büyük dehalarından birisinin hayal gücünün ve bilgisinin zenginliğinin ve derinliğinin adeta bir nişanesi gibidir.

***) 30 eserlik listemizde James Audubon'un yazdığı Birds of America'nın 3 farklı nüshası birden yer almakta (bakınız aşağıdaki görsel galeri; 07., 08. ve 13. eserler). Devasa boyutlarıyla benzerlerinden hemen ayrılan, artistik, çok canlı ve realist illüstrasyonlarıyla da göz dolduran bu anıtsal yapıtın şahsi ve kurumsal kütüphanelerde bilinen 119 nüshası mevcuttur. Söz konusu eser, bilinen bunca nüshanın varlığı sayesinde, önümüzdeki süreçte de seçkin müzayede evlerinin düzenleyecekleri müzayedelerin spektaküler unsuru olmaya namzet gözükmekte.

***) Listede ABD'de basılmış 2 çizgi romanın yer alması, üstelik bunların her ikisinin de Superman'in ilk defa gözüktüğü (Haziran 1938 tarihli) Action Comics'in ilk sayısı olması kayda değer bir ayrıntıdır (ii). Bunlardan $ 3.2 milyona satılanın ederinin 20 milyon Liraya denk olduğu görülmekte. 1950'lerde ve 1960'larda çizilmiş Tarkan, Kaan, Karaoğlan gibi çizgi romanımızın efsane kahramanlarının maceralarının birkaç yüz TL'sına satıldıklarını hatırladığımızda, oluşan fiyatlar arasındaki bu uçuruma 'yok artık, daha neler! Bir çizgi roman dergisi için 20 milyon TL da verilir mi?!?' demekten alıkoyamıyor insan kendini. Kültürel varlıklarımızın piyasa değerleri (an itibarıyla), onların küresel mütekabillerinin yanında, devede kulak mesabesinde bile değil ne yazık ki.

***) Listenin bir diğer kayda değer özelliği, içerdiği 4 belgeden, Magna Carta metni hariç, üçünün ABD tarihine dair dokümanlar olmasıdır. Geçmişi, taş çatlasın 400 yılı ancak bulabilen ABD'nin tarihi hakkındaki belgelerin astronomik fiyatlara müşteri bulabiliyor olması; insanlık tarihinin binlerce yıllık yazılı belge ve objelerinin, müzayedeye çıkarılmaları halinde, oluşabilecek muhtemel fiyatları tarife en uygun deyişin 'The sky is the limit' ifadesi olacağını düşündürmekte insana.

3 - Türkiye'deki manzara

***) Dünyanın en pahalı 76 resmi arasına Türkiye Toplumsal Formasyonu'ndan yetişmiş sanatçıların tek eser bile sokamamış olduğu gerçeğine, girişte işaret ettiğim ve kaynaklar bahsinde de linkini verdiğim etüdümde değinmiştim. Dünyanın en pahalı kitapları söz konusu olduğunda da, durum değişmemektedir ne yazık ki. Bir diğer deyişle, Türkiye'de basılmış, ya da, yazarları Türkiye Toplumsal Formasyonu'nun
unsuru olan kitaplar, bırakınız ilk 30'u, (kuvvetle muhtemeldir ki) dünyanın en pahalı ilk 1,000 kitabı arasına bile girememektedir. 

***) Türkiye Toplumsal Formasyonu'nun tarihsel birikiminin parçası olan (el yazması ve basılı formatlarda olmak kaydıyla) bilinen en pahalı kitap satışı İbrahim Müteferrika külliyatı temelinde gerçekleşmiştir. 13 Nisan 2008'de Portakal Sanat ve Kültürevi'nce gerçekleştirilen 'İlkbahar Müzayedesi, Şevket Rado Hat ve Kitap Koleksiyonu'nda,
145,000 lira muhammen bedelle görücüye çıkan 135 sıra numaralı lottaki İbrahim Müteferrika'nın bastığı 17 eser 380,000 lira çekiç bedeliyle satıldı. O günkü  TL ve $ değerleri üzerinden hesaplandığında, bu bedel 293,800 dolara karşılık gelmektedir. Bunu 17 esere böldüğümüzde, İbrahim Müteferrika'nın bastığı her bir eserin, 17,300 dolara satıldığı gibi bir ortalama (istatistiki) netice çıkar karşımıza(iii. 

***) Doğu Roma İmparatorluğu'nun, Büyük Selçuklu İmparatorluğunun, Anadolu Selçukluları'nın, Osmanlı İmparatorluğu'nun ve İslam Medeniyeti havzasının kültürel kodlarını, artistik ve estetik hasılasını ve sosyolojik zenginliğini meczeden, her biri 500 - 1000 arasında basılmış, anormal derecede nadir 17 eserlik bir hazinenin tamamı ancak $ 293,800'a kadar yükselebilmişken; 1938'de basılmış 16 sayfalık bir Amerikan çizgi romanının $ 3.2 milyona alıcı bulabilmesi, hem müzayedecilik ve yayıncılık sektörlerimizin profesyonelleri, hem de Türkiye Toplumsal Formasyonu'nun münevverleri tarafından ciddi şekilde düşünülmesi ve analiz edilmesi gereken bir problem alanıdır diye düşünüyorum (iv), (v), (vi), (vii). 

13 Nisan 2008'de müzayede edilen ve 380,000 Lira'ya yeni sahibinin olan 17 kitaplık Müteferrika lotunun umumi görünüşü.

***) Türkiye'nin, başta İstanbul olmak üzere, çeşitli coğrafyalarındaki emlâk fiyatlarının, son yıllarda, dünyadaki muadilleriyle arasındaki fiyat uçurumunu nasıl da hızla kapattığı herkesçe bilinen bir vakıadır. Gerek küresel varlık fiyatlarının geldiği seviyeler ve gerekse de 'Bileşik Kaplar Kuramının Global ve Yerel Mütekabilleri' gereğince; kitap, resim, hat, ebru, obje gibi sanat alanlardaki varlıklarımızın fiyatlarının da, önümüzdeki süreçte, yukarı yönlü bir ralli potansiyeli taşıdıklarını söylemek hakikatle çelişen bir öngörü olmayacaktır (viii). 

Bu gelecek perspektifi ve projeksiyonu ile bakıldığında; Medeniyet Havzamız'ın ve Kültür Dairemiz'in unsuru olan, yanı sıra da kendisini ortalama kalite çıtasının üzerinde konumlandırmayı başarmış resim, hat, ebru, obje, heykel, kitap, döküman gibi varlıkları satın almanın koleksiyonerlerin, sanat tacirlerinin ve özel ve resmi kurumların uzun vadeli çıkarları bakımından hayati önemde olduğu aşikârdır.

4 - Fiyatlardaki çelişik haller

***) Metnin esas aldığı ve bazılarını da kaynaklar faslında paylaştığı referanslarındaki satış fiyatları problemlidir, tartışmalıdır. Söz konusu problem alanı, aynı eser için farklı fiyatların zikredilmesinden kaynaklanmaktadır. Bunun nedeni, tartışmaya yol açan çelişik fiyatlardan bazılarının satışın yapıldığı zamanda oluşan edere, bazılarının da, o günden bu yanda değin geçen zaman zarfındaki enflasyonun (satın alma gücündeki kaybın) giydirilmesiyle oluşmuş güncellenmiş / günümüze getirilmiş fiyatlara referans verilmesinden kaynaklanmaktadır (ix).

Bu yüzden de bu çalışmada paylaşılan fiyatlarda şu ilke esas alınmıştır: esere ait kısa künye bilgisinde yer alan ilk fiyat satışın gerçekleştirildiği tarihte realize olan (komisyon ve vergiler hariç) çekiç fiyatıdır; parantez içerisindeki ikinci fiyat ise, satış bedelinin (aradan geçen zaman göz önünde bulundurularak yapılmış düzeltme ışığındaki) günümüze getirilmiş halidir. Aşağıdaki liste de esasen parantez içindeki bu güncellenmiş bedeller üzerinden yapılmıştır.

5 - Dünyanın en pahalı 30 kitabı, el yazması ve dökümanı:

Bu umumi girizgâhtan sonra, dünyanın en pahalıya satılmış kitap ve belgelerinin görsellerinden ve kısa künye bilgilerinden oluşan bir galeride dolaşmaya geldi sıra. 

01 - The Codex Leicester, (Leonardo da Vinci'nin el yazması defterinin 40 sayfası) Bill Gates tarafından, lansmanı yapılacak olan Windows 95'de kullanılmak üzere, 1994'de 30.8 (49.8) milyon $'a satın alındı.

02 - The Gospels of Henry the Lion, Order of Saint Benedict (Aziz Benedict Tarikatı'nın el yazması, illüstrasyonlu 'Aslan Henry İncili) 1983'de 11.7 (28.1) milyon $'a satıldı.

03 - Magna Carta; 1215 tarihli orijinal belgenin aynı tarihte yazılmış kopyası 2007'de 21.3 (24.6) milyon $'a satıldı.

04 - Rothschild Prayerbook (Rothschild Hours) 1999'da 13.4 (19.3) milyon $'a satıldı.

 

5 - St. Cuthbert Gospel (The Stonyhurst Gospel, ya da The St Cuthbert Gospel of St John olarak da anılır; 7. yüzyıla tarihlenen el yazması, Latince cep İncil'i) 2012'de 14.3 (14.9) milyon $'a satıldı.

06 - Bay Psalm Book (1640 tarihli, ABD'de basılan ilk kitap; Mezmur, ya da ilâhiler kitabı) 2013'de 14.2 (14.6) milyon $'a satıldı.

07 - Birds of America; James Audubon (Amerika'nın Kuşları) 2010'da 11.5 (12.6) milyon $'a satıldı.



08 - Birds of America, James Audubon (Amerika'nın Kuşları) 2000'de 8.8 (12.2) milyon $'a satıldı.

09 - Pierre-Joseph Redoute'un Les Liliacees'i (1802) 1985'de 5 (11.1) milyon $'a satıldı.

10 - The Canterbury Tales, Geoffrey Chaucer (Canterbury Hikâyeleri) 1998'de 7.5 (11.1 milyon) $'a satıldı.

11 - The Gutenberg Bible (Gutenberg İncili) 1987'de 4.9 (10.3) milyon $'a satıldı.

12 - Copy of the Constitution, Bill of Rights and other key acts of the first Congress in 1789 (ABD anayasasını, yurttaş haklarını ve diğer temel akitleri içeren 1789 tarihli belge) 2012'de 10.2 milyon $'a satıldı.

13 - James Audubon'un yazdığı Birds of America 2012'de 8.8 milyon $'a satıldı.

 

14 - Comedies, Histories, & Tragedies (1623), The First Folio, William Shakespeare (Shakespeare'in ilk baskı toplu eserleri) 2001'de 6.1 (8.3) milyon $'a satıldı.

15 - Henri Louis Duhamel'in Traité des arbres fruitiers'i [Treatise on Fruit Trees] 2006'da 4.5 (5.3) milyon $'a satıldı.



16 - Biblia Pauperum (1460'lar) 1987'de $ 2.4 (5.1) milyon $'a satıldı.

17 - Rules of Basketball (basketbolun mucidi James Naismith'in daktilosunun ve el yazısının ürünü  1892 tarihli Basketbol Kuralları), 2010'da 4.3 (4.7) milyon $'a satıldı.

18 - The Tales of Beedle the Bard; J. K. Rowling'in elle yazdığı ve resimlediği 7 kopyadan birisi 2007'de 3.9 (4.5) milyon $'a satıldı.

19 - Geographia Cosmographia, Claudius Ptolemy (Ptolemy'den 1477 tarihli dünyanın ilk basılı atlası) 2006'da 3.5 (4.2) milyon $'a satıldı.

20 - US Declaration of Independence (ABD Bağımsızlık Bildirgesi'nin orijinal bir kopyası, 1776), 1991'de 2.2 (3.9) milyon $'a satıldı.

21 - The First Book of Urizen, William Blake (Blake'in 'Urizen'in ilk kitabı' eserinin 1794 tarihli ilk baskısı 1999'da 2.5 (3.6) milyon $'a satıldı.

22 - Superman'in ilk kez gözüktüğü 1938 tarihli çizgi roman dergisi Action Comics'in ilk sayısı 2014'de 3.2 milyon $'a satıldı (ii). Bu, en pahalı çizgi roman satışıdır.

23 - Doria Atlası (c. 1570), 2005'de 2.4 (2.9) milyon $'a satıldı.



24 - Don Quixote (Miguel de Cervantes'in ilk modern roman kabul edilen şaheserinin 1605 ve 1615'de yayınlanan iki cildi) 1989'da 1.5 (2.9) milyon $'a satıldı.



25 - De Revolutionibus Orbium Coelestium (Nicolaus Copernicus'un eserinin 1543 tarihli ilk baskısı), 1998'de 1.9 (2.8) milyon $'a satıldı.



26 - Complete Folio of Birds Book (John Gould'un 1800'lerin ortasına tarihlenen 40 ciltlik eserinin ilk baskısı) 2008'de 2.46 (2.7) milyon $'a satıldı.



27 - Alexander Hamilton, John Jay ve James Madison'ınmakalelerinden oluşan The Federalist'in ilk baskısı (1788) 1990'da 1.3 (2.4) milyon $'a satıldı.



28 - Andreas Vesalius'un De Humani Corporis Fabrica'sının ilk baskı (1543) 1998'de 1.5 (2.2) milyon $'a satıldı.

29 - Action Comics'in Haziran 1938'de yayınlanan ilk sayısı 2011'de 2.2 milyon $'a satıldı.



30 - Lewis Carroll'ın Alice's Adventures in Wonderland'inin ilk baskısı (1865) 1998'de 1.4 (2.1) milyon $'a satıldı.

kaynaklar:

(i): Dünyanın en pahalı resimleriyle ilgili bir etüt için bknz.

http://ziyaversencan.blogspot.com.tr/2015/05/mona-lisa-ve-dunyann-en-pahalya-satlan.html

(ii): Dünyanın en pahalı çizgiromanı için bknz.

http://en.wikipedia.org/wiki/Action_Comics_1

(iii): Bu metnin Facebook paylaşımına Behçet Çaykara'dan anlamlı bir itiraz geldi. Önemine binaen onu burada paylaşıyor, kendisine de katkısından dolayı teşekkür ediyorum. İşte Çaykara'nın o mezkûr katkısı:
'Teşekkürler, elinize sağlık, ben de ilgiyle okudum, yanlış anlamayacağınızı düşünerek küçük bir itirazım olacak, müteferrika kitaplarının aritmetik ortalamasını alarak, türkiye'de satılmış en pahalı kitap 20.000 $ demek bana pek doğru bir yaklaşım gibi gelmedi. Siz daha iyi bilirsiniz bazıları çok çok nadir, bazıları bulunabiliyor. Cedid atlas vs. gibi başka örnekler de var'.
(iv): Portakal Müzayedeevi İlkbahar 2008 -1- Şevket Rado Hat ve Kitap Koleksiyonu müzayedesindeki Müteferrika takımı için bknz.
http://www.rportakal.com/Article.aspx?PageID=150&ArtId=1759
(v): Söz konusu müzayede hakkında bilgi için bknz.
http://www.milliyet.com.tr/kim-bu----numara-/cafe/haberdetay/15.04.2008/517013/default.htm
(vi): Emin Nedret İşli'nin mezkûr müzayede hakkındaki değerlendirmesi için bknz.
http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=cts&haberno=7352
(vii): İbrahim Müteferrika'nın hayatı ve yayıncılığı için bknz.
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_M%C3%BCteferrika
(viii) Bileşik Kaplar esasen bir fizik terimidir. Burada ise metaforik bağlamda ve 'sosyolojik bir antitenin ortalama kalitesi, ortalama gücü, ortalama değeri onun bütün unsurlarını tayin eder. Diğer bir deyişle, toplumun bütün bileşenleri ve organları, onun ortalama değerlerinin etrafında oluşur ve şekillenir' anlamında kullanılmıştır.
(ix) Dünyanın en pahalı kitapları hakkında kaynak için bknz.
***) http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_most_expensive_books

***) http://www.forbes.com/sites/natalierobehmed/2014/11/05/the-worlds-10-most-expensive-books-ever-sold/

***) http://www.richestlifestyle.com/most-expensive-books-ever-sold/
***) http://flavorwire.com/251055/the-10-most-expensive-books-in-the-world