Bugün, 19 Şubat; baba tarafından zengin bir Silezyalı tüccar ailesinden, anne tarafından ise, yine Silezya'da, Vistül Irmağı kıyısındaki Toruń (Thorn) kasabasında mukim aristokrat bir aileden gelen, Kraków / Jagiellon Üniversitesi, Bolonya Üniversitesi, Padova Üniversitesi ve Ferrara Üniversitesi gibi döneminin prestijli akademik kurumlarında matematik, astronomi, tıp, ekonomi ve kanon (kilise) hukuku okuyup birden çok alanda Phd. derecesini hak eden, bu vasıflarıyla kilise hiyerarşisinde yükselme potansiyeli taşıyan, buna karşın hayatının hiçbir döneminde kilisenin tam zamanlı çalışanı olmayan, hayatını, hali vakti yerinde olan ailesinin, özellikle de kendisini kanatları altına alan dayısının işlerini yöneterek, zaman zaman Katolik Kilisesi'nde danışmanlık yaparak ve yakınlarına medikal destek vererek idame ettiren; 'boş vakitleri'nde ise (mevki, makam ve para kazanmak gibi hedefleri öncelemeyen ve önemsemeyen, hoşlandığı konulara, onlardan hiç para kazanamasa da, profesyonel uğraşılarından daha fazla zaman ayıran birisi olarak, 'boş vakitleri'nin epeyce fazla olduğunun altını çizmeliyim) hobi olarak matematik, astronomi ve haritacılıkla uğraşan, bu meraklarını da, yine 'boş zamanları'nda (tam 30 yıl boyunca üzerinde çalışarak) kaleme aldığı ve insanlığın fikir tarihinin en önemli eserlerinden biri, bir bilimsel baş yapıt (opus magnum) ve janrının klasiği olan ''De revolutionibus orbium coelestium - Göksel Kürelerin Hareketleri Hakkında' ile taçlandıran Leh asıllı Nikolas Kopernik'in (kendisine atalarının verdiği orijinal isimle Niklas Koppernigk, Lehçe'de imlâsıyla Mikolaj Kopernik, Almanca yazımıyla Nikolaus Kopernikus; 19 Şubat 1473 - 24 Mayıs 1543) doğum günü(1).
Erken 1510'lardan itibaren güvendiği dar bir arkadaş çevresiyle paylaşmasına karşın, Kopernik, ideolojik hegemonyasını korumak adına o dönemde çok agresif bir saldırganlık sergileyen Katolik Kilisesi tarafından aforoz edilmekten korktuğu için, söz konusu devrimci / tabu kırıcı / ufuk genişletici / çığır açıcı eserinin içerdiği ezber ve konfor bozan fikirleri, taslak aşamasından ileri taşımamış, okuma ve tartışmalarının semeresi olan binlerce sayfalık notlarını kitaplaştırmamıştı. Onların olgunlaştırılarak basılabilir hale geldiği 1532'den itibaren, ölmeden çok kısa bir süre önceye değin, açık fikirli dostlarının teşvik ve tazyiklerine karşın, eserinin basılmasına ayak diremişti. Nihayet, sağlık durumu iyiden iyiye kötüleştiği bir sırada, artık kaybedecek ve korkacak bir şeyi kalmadığını düşündüğünden olsa gerek, 'De revolutionibus orbium coelestium - Göksel Kürelerin Hareketleri Hakkında'nın basılmasına izin verdi (1543)(2).
Mezkûr eseriyle Kopernik, yaklaşık 1,500 yıldır astronomiyi domine eden Aristotélēs'çi (MÖ 384 – 322) ve Klaudios Ptolemaios'çu (nam-ı diğer Batlamyus, 100 - 170) geocentrism'in (Dünya merkezci Evren görüşünü) tabutuna sondan beşinci çiviyi(3) çakıp, heliocentrism'i (Güneş Merkezli Evren Anlayışı / GMEA) kuvvetli bir şekilde başta astronomi, kozmoloji, fizik, geometri olmak üzere doğal bilimlerinin ve yanı sıra da teolojinin, metafiziğin ve astrolojinin gündemine, bir daha çıkmamacasına, yerleştirmişti.
Aslında GMEA Kopernik'ten en az 20 asır önce bilinen ve dillendirilen bir yaklaşımdı. Sümer ve Babil Medeniyetlerinde yapılan astronomik rasatlarda, bu kurama dair bilgiler edinildiği anlaşılıyor; kaynaklara geçerek günümüze kalan ilk somut görüşler ise Kâdîm Grek Medeniyet havzasına aittir. Bunlar, farklı versiyonlarda olmak kaydıyla, Pythagóras (MÖ 570 – MÖ 495), Philólaos (c. MÖ 470 - c. 385) ve de Arístarchos (MÖ 310 – c. MÖ 230) tarafından savunulmuş, ve fakat hakim görüş olamamış, Dünya Merkezli Evren Anlayışı'na galebe çalamamışlardır.
Yukarıda da işaret ettiğim üzere, GMEA'nı gündem oturtan eser 'De revolutionibus orbium coelestium - Göksel Kürelerin Hareketleri Hakkında'dır. Bu suretle de Tycho Brahe (14 Aralık 1546 - 24 Ekim 1601), Giordano Bruno (1548 - 17 Şubat 1600), Johannes Kepler (27 Aralık 1571 – 15 Kasım 1630) ve Galileo Galilei'nin (15 Şubat 1564 - 8 Ocak 1642) halkaları olduğu çok kuvvetli bir bilimsel geleneğin ve teorik damarın ilk filizleri Polonya'daki Frombork (Fraenburg)'tan yeşermiş oldu(4).
dipnotlar ve bibliyografya:
(1): https://tr.wikipedia.org/wiki/Nicolaus_Copernicus
(2): Esere dair iki link: ***https://en.wikipedia.org/wiki/De_revolutionibus_orbium_coelestium
(3): Dünya Merkezli Evren Anlayışı'nn tabutuna sondan dördüncü çiviyi Tycho Brahe, üçüncüyü Giordano Bruno, ikinciyi Johannes Kepler ve nihayet sonuncu çiviyi de Galileo Galilei çakmıştı.
(4): Okunulan metin, Twitter'da paylaştığım şu mesajın geliştirilmesiyle çıktı ortaya: https://twitter.com/ziyaversencan/status/1362797624282251265
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder