Sinir sistemimizin işleyişini taklit eden ve derin öğrenme gibi daha karmaşık yapıların temelini oluşturan algoritmik / matematiksel modeller olan yapay sinir ağları; metin analizi ve dil modeli oluşturma, strateji geliştirme ve karar verme, pazar tahmini ve dolandırıcılık tespiti, görsellerdeki nesneleri tanıma, tıbbi teşhis koyma gibi sayılamayacak kadar çok işlevleri olan yapay zekânın asal unsurlarındandır.
Yapayını anlamak için, taklit ettiği organik aslını, insanı alacağız mercek altına. Sinir sistemimiz, beynimizden omuriliğimiz vasıtasıyla bütün vücudumuza yayılmış olan bir sinir ağıdır. Nöronlar, yânî, sinir hücreleriyse, bu ağın temel unsurlarıdır. Nöronların aralarındaki bağlantıyı sağlayarak sinir ağının oluşmasını gerçekleştiren unsurlar, nörotransmitterlerle, elektrik sinyallerine neden olan iyonize atomlardır. Bir nöron, çekirdeğini ve diğer organellerini içeren ‘baş’ kısmı, uzun ve ince yapılı gövde, gövdeden çıkmış saçaklar biçimindeki 'kollar' ve 'bacaklar', bunların nihayetindeki (canlının bilinçli ve bilinçsiz bir çok edimini gerçekleştirmesini sağlayan elektriksel ve kimyasal alışverişlerin adresi olan) sinapslar, nörotransmitterleri salan verici uç (akson), diğer nöronlardan gelen nörotransmitterleri alan alıcı uç(dandrit) gibi kısımlardan oluşur. Hücre içindeki mesajlaşmalar, sodyum, kalsiyum ve potasyum gibi iyonize atomların hücre zarı üzerinden gerçekleştirdikleri giriş ve çıkışların yol açtığı elektriksel süreçlerdir.
Nöronlar arasındaki snaptik mesajlaşmalar ise, onların aksonlarıyla dandritleri arasındaki boşluk üzerinden takas ettikleri glutamat, gaba, asetilkolin, dopamin ve seretonin gibi nörotransmitterlerin gerçekleştirdiği kimyasal iletişim süreçlerine dayanır. Nöron içindeki elektrik sinyalleri, sinir hücresindeki bilgi paylaşımını sağlayıp, nörotransmitter salınımını tetiklerken; nörotransmitterler de elektrik sinyallerinin oluşmasına, ya da, bloke edilmesine neden olur. Nöron içindeki ve nöronlar arasındaki elektriksel ve kimyasal mesajlaşmaların oluşturduğu nöral yolaklar, ya da, nöral yollar üzerinden haberleşen beyin, omurilik ve çevresel sinir donanımından oluşan sinir sistemimizin verili yapısı ve çalışma tarzı, bahse konu sinir ağımızın kökeni bakımından, elektrokimyasal bir iletişim organizasyonu olduğunu söyler bize.
Nöral yolakların, çevreden gelen duyusal bilgileri beyne taşıyan duyusal yolaklar; beynin direktiflerini kaslara ve organlara ileten motor yolaklar; beyin ve omurilikteki nöronlar arasında bağlantı kurarak, bilhassa refleks geliştirmemizi sağlayan ara yolaklar gibi farklı türleri vardır. Nöral yolakların entelektüel eforla bilgi edinme, öğrenme, deneyim ve rehabilitasyon süreçleri gibi etkinlikler sırasında, mezkûr faaliyetlere uyum sağlayacak şekilde değişip gelişmesi nöroplastisite, ya da, nöral plastisitedir. Bunlarla ilgili patolojik tablolar şunlardır: dopamin üreten yolaklardaki bozukluk Parkinson’a; sinir liflerini koruyan miyelin kılıfın hasarı Multiple Skleroz’a ve bellekle ilgili yolakların dejenerasyonu da Alzheimer’a neden olur.
Taklit edilmeleriyle, yapay zekânın temelindeki yapay sinir ağlarının geliştirilmesini sağlayan nöral yolaklar üzerindeki çalışmalar; sinir sistemimizle elektronik sistemler arasında köprü vazifesi gören ve nörolojik işlev kayıplarını telafiye, ya da verili işlev kabiliyetini maksimize etmeye yarayan nöral protezlerin de tasarımını sağlamaktadır. Nöral yolak tetkiklerinin bir önemli hedefi de, sinir hücrelerinin bağlantılarının bütünüyle deşifre edilerek nöral bağlantı haritalarının, yânî, connectome’un mimarisinin eksiksiz tespitidir.
Yapay zekâya dair okumak ve satranç oynamayı öğrenmek gibi entelektüel faaliyetlerde, ya da, masa tenisi oynamayı ve dans etmeyi öğrenmek gibi bedeni aksiyonlarda bulunurken, sinir sistemimizde yeni nöral yolaklar oluşur, önceden var olan bazılarıysa derinleşir, gelişir. Söz konusu aktivitelere ayırdığımız zaman ne denli çoksa, bahse konu sahalardaki alıştırmalarımız, tekrarlı egzersizlerimiz ne kadar yoğunsa, onlara dair olan nöral yolaklar o denli derin ve öğrenmemiz de o kadar sağlam, yoğun ve kalıcı olacaktır.
Gezegenin en başarılı sporcularının, dinlenirken, ya da uyumaya hazırlanırken, gün boyu yaptıkları bedeni antrenmanları gözlerinin önüne getirerek zihinlerinde yeniden canlandırdıklarını ve en kritik hamlelerini sürekli düşünerek sportif başarılarını artırdıklarını paylaşmaları, nöral yolakların hayati önemine işaret etmektedir. Beynimizin içinde konuşan ve her biri bizi farklı işlere yönlendirmeye çalışan sesler farklı nöral yolakların marifetidir. Onlardan birine yoğunlaşmak başarıyı, aksi durum, zihni bulanıklığı (zihin sisi) ve şizoid benliği doğurur. Yapay zekânın temelindeki yapay sinir ağlarının taklit ettiği nöral yolaklar budur işte.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder